Zapada coraz więcej wyroków korzystnych dla opiekunów osób niepełnosprawnych. Przykre jest jednak to, że znajdujący się w szczególnie trudnej sytuacji ludzie tak często muszą dochodzić swoich praw w sądach.

Poniżej publikujemy niektóre z korzystnych wyroków, ich lektura może okazać się przydatna podczas załatwiania spraw w urzędach.  

[1] II SA/Łd 74/15 - Wyrok WSA w Łodzi z 21.03.26
http://orzeczenia.nsa.gov.pl/doc/979627AB0B

[2]  IV SA/Po 355/14 - Wyrok WSA w POZNANIU z 23. 10. 1014 r. - prawomocne
http://orzeczenia.nsa.gov.pl/doc/322F2D6488  

 W nauce prawa przyjmuje się powszechnie, że utrata mocy obowiązującej aktu normatywnego w wyniku orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego powoduje bezwarunkowe, bezwzględne i bezpośrednie zniesienie przepisów (norm) w nich wskazanych (por. B. Banaszak, Skutki prawne pod względem czasowym orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego w stosunku do aktu prawnego uznanego za niekonstytucyjny, ZNSA nr 5/2014, s. 11).
 
 Wyrok zakresowy to takie rozstrzygnięcie, w którym Trybunał Konstytucyjny stwierdza zgodność albo niezgodność z konstytucją przepisu prawnego w określonym (podmiotowym, przedmiotowym lub czasowym) zakresie jego zastosowania. W konsekwencji atrybut konstytucyjności albo niekonstytucyjności nie jest przypisywany całemu aktowi prawnemu albo jego jednostce redakcyjnej (przepisowi), lecz jego fragmentowi, a ściślej rzecz biorąc jakiejś normie (normom) wywiedzionej z tego przepisu.
 
 Skład orzekający w niniejszej sprawie opowiada się tu za poglądem, że wyroków zakresowych nie należy utożsamiać z tzw. wyrokami interpretacyjnymi. Pomijając złożoną problematykę dopuszczalności wydawania wyroków interpretacyjnych i towarzyszące temu zagadnieniu spory wymaga podkreślenia, że wyrok interpretacyjny ma celu rozstrzygnięcie, czy możliwe jest określone rozumienie poddanego kontroli przepisu, przy którym dany przepis będzie zgodny z konstytucją. Wyrok zakresowy zaś rozstrzyga o przepisie, którego rozumienie nie jest sporne, lecz zarzut niekonstytucyjności odnosi się do wyraźnego zakresu zastosowania tego przepisu (por. M. Florczak-Wątor, Orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego i ich skutki prawne, Poznań 2006, s.104,
 
 8. Wyrok zakresowy wydany w sprawie K 38/13 odnosi się do negatywnego zakresu przepisu art. 17 ust. 1b ustawy o świadczeniach rodzinnych, na co wskazuje użycie zwrotu "w zakresie, w jakim różnicuje". Istotą tego rozstrzygnięcia jest bowiem uznanie za niezgodne z konstytucyjną zasada równości pominięcia prawa do świadczenia pielęgnacyjnego innych osób, niż wskazanych w tym przepisie, przy czym niekonstytucyjności takiego ograniczenia Trybunał upatruje w zróżnicowaniu prawa podmiotowego opiekunów osób niepełnosprawnych ze względu na wiek powstania niepełnosprawności osoby wymagającej opieki.
 
 Wyrok ten należy uznać za tzw. wyrok zakresowy sensu stricte, gdyż jego skutkiem jest zmiana zakresu zastosowania przepisu art. 17 ust. 1b ustawy o świadczeniach rodzinnych w zakresie treści w nim ujętej, będącego przepisem szczególnym w odniesieniu do art. 17 ust. 1 ustawy o świadczeniach rodzinnych, który określa ogólne przesłanki prawa do świadczenia pielęgnacyjnego. Zakresowe wyeliminowanie ograniczeń o charakterze podmiotowym (wieku powstania niepełnosprawności) nie powoduje dysfunkcjonalności ustawy. Możliwe jest odnalezienie w treści art. 17 ustawy o świadczeniach rodzinnych i przepisów z nim skorelowanych wszystkich elementów podmiotowych, przedmiotowych i czasowych koniecznych dla zrekonstruowania normy (norm) prawnej okerślajaćej prawo do świadczenia pielęgnacyjnego. Nie jest to zatem przypadek tzw. pominięcia prawodawczego, które polega na wskazaniu przez Trybunał braku pewnych treści normatywnych w kontrolowanym przepisie (por. A.Kustra, Wyroki zakresowe Trybunału Konstytucyjnego, Przegląd Sejmowy, nr 4/2011, s. 60). Tymczasem w sprawie K 38/13 Trybunał derogował fragment pełnego i jednoznacznego pod względem zakresowym przepisu, realizując tym samym klasyczną i nie budzącą kontrowersji funkcję "negatywnego prawodawcy" (por. S.Wronkowska, Kilka uwag o"prawodawcy negatywnym", PiP nr 10/2008).
 
 Podkreślić również należy, że derogując w powołanym wyżej zakresie przepis art. 17 ust.1b Trybunał nie skorzystał z przewidzianej art. 190 ust. 3 Konstytucji możliwości odroczenia utraty jego mocy obowiązującej. Oznacza to, że bezpośrednim skutkiem orzeczenia jest utrata przez ten przepis (we wskazanym w wyroku zakresie) domniemania konstytucyjności. W orzecznictwie sądów administracyjnych dominuje stanowisko, że gdy Trybunał nie skorzystał z tej kompetencji niekonstytucyjny przepis ma taki charakter od samego początku to jest od dnia jego wejścia w życie (por. B. Banaszak, op. cit., s. 19).
 
 9. Uwagi te poczynione zostały w związku z pewnymi wątpliwościami, jakie wywołują niektóre fragmenty uzasadnienia wyroku Trybunału. Po szczegółowym rozważeniu braku przesłanek do zróżnicowania sytuacji prawnejopiekunów osób niepełnosprawnych ze względu na czas (wiek) powstania niepełnosprawności osoby wymagającej opieki (pkt 7, w szczególności 7.3) Trybunał rozważając skutki wyroku (pkt 8) wskazał na to, że skutkiem wyroku jest stwierdzenie, że opiekunowie dorosłych osób niepełnosprawnych muszą być traktowani przez ustawodawcę jako podmioty należące do tej samej klasy. Stwierdzenie to, podobnie jak następne dwa akapity, odnosi się bezpośrednio do ustawodawcy (tzw. sygnalizacja). W akapicie czwartym punktu 8 znajdują się rozważania dotyczące skutku wyroku dla stanu prawnego i sytuacji prawnej adresatów przepisu art. 17 ust. 1b.
 
 Jak konstatuje Trybunał "skutkiem wejścia w życie wyroku nie jest ani uchylenie art. 17 ust. 1b ustawy o świadczeniach rodzinnych, ani uchylenie decyzji przyznających świadczenia, ani wykreowanie "prawa" do żądania świadczenia dla opiekunów dorosłych osób niepełnosprawnych, jeżeli niepełnosprawność podopiecznych nie powstała w okresie dzieciństwa. Trybunał Konstytucyjny orzekł ostatecznie o niekonstytucyjności jedynie części normy wynikającej z art. 17 ust. 1b ustawy o świadczeniach rodzinnych. Poprawienie stanu prawnego w tym zakresie należy w ocenie Trybunału wyłącznie do ustawodawcy, który – biorąc pod uwagę skutki społeczne rozstrzygnięć podejmowanych w badanej materii – powinien dokonać tego bez zbędnej zwłoki".
 
 Przytoczony fragment ten potwierdza wyżej omówiona charakterystykę zakresowego typu wyroku. Jeśli zaś chodzi o fragmenty odnoszące się do "uchylenia decyzji przyznających świadczenia" oraz "wykreowaniu prawa do żądania świadczenia dla opiekunów dorosłych osób niepełnosprawnych" to wskazać należy, że dosłownie pojmując treść tego zapisu bez ingerencji ustawodawcy brak jest podstaw do stosowania przepisu art. 17 ust. 1b ustawy o świadczeniach rodzinnych w zakresowo derogowanym brzmieniu.
 
 Przeczy to sentencji wyroku i wyżej przedstawionej możliwości zrekonstruowania wszystkich konstytutywnych elementów prawa do świadczenia pielęgnacyjnego po wyłączeniu norm wynikających z derogowanego zakresu przepisu. Zapis zawarty w pkt 8 uzasadnienia wyroku w sprawie SK 38/13 należy zatem potraktować jako wskazówkę interpretacyjną nie zaś element rozstrzygający o zakresie derogacji i jej skutku dla obowiązywania prawa.
 
 Skoro wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 21 października 2014r. odniósł bezpośredni skutek poprzez fragmentu przepisu art. 17 ust. 1b ustawy o świadczeniach rodzinnych to zadaniem sądu administracyjnego, realizującego ustrojową funkcję gwaranta praw i wolności obywatelskich jest ustalenie możliwości jego zastosowania zgodnie z wzorcem konstytucyjnym. Wskazano wyżej, że zawarta w sentencji wyroku Trybunału derogacja nie powoduje powstania luki konstrukcyjnej. Zmodyfikowany przepis 17 ust. 1b ustawy o świadczeniach rodzinnych w dopełnieniu z ust. 1 tego artykułu może być stosowany.
 
 Zaznaczyć też wypada, że wedle dominującego poglądu uzasadnienia orzeczeń Trybunału Konstytucyjnego nie wiążą sądów (poza ewentualnie sądem pytającym w przypadku tzw. pytania prawnego). Brak jest bowiem przesłanek warunkujących uznanie takiej kompetencji (por. J. Mikołajewicz, Zasady orzecznicze Trybunału Konstytucyjnego. Zagadnienia teoretyczne, Poznań 2008, s. 84).
 
 10. Za uznaniem bezpośredniego skutku wyroku dla sytuacji prawnej przedmiotowej sprawy przemawiają również istotne argumenty funkcjonalne. Nie budzi bowiem wątpliwości, że zróżnicowanie wprowadzone w art. 17 ust. 1b ustawy o świadczeniach rodzinnych godzi w normatywnie określoną zasadę równości (art. 32 ust. 1 Konstytucji). Honorowanie przepisu w dotychczasowym brzmieniu byłoby nie do pogodzenia z funkcją i modelem ochrony praw jednostki realizowanej przez sądy administracyjne, którym przyznaje się kompetencję do bezpośredniego stosowania konstytucji w przypadku usunięcia z porządku prawnego fragmentu przepisu (por. R.Hauser, J.Trzciński, Prawotwórcze znaczenie orzeczeń Trybunału konstytucyjnego w orzecznictwie Naczelnego Sądu Administracyjnego, Warszawa 2010, s. 46 i n.).
 
 Drugi argument, choć prakseologiczny, jest bardzo istotny. Otóż instytucja sygnalizacji ma charakter postulatywny, nie zaś normatywny. Jeśli sądy administracyjne, kierując się sugestią Trybunału Konstytucyjnego zawartą w pkt 8 uzasadnienia wyroku będą stosować przepis art. 17 ust. 1b ustawy o świadczeniach rodzinnych w dotychczasowym brzmieniu i ustawodawca nie wykona zaleceń Trybunału (listę wielu takich przypadków zawierają coroczne sprawozdania składane Sejmowi przez Prezesa Trybunału Konstytucyjnego) jednostki, których prawa zostały naruszone treścią tego przepisu zostaną pozbawione ochrony. Natomiast aktywizm sądów administracyjnych może mieć decydujący wpływ na działania legislacyjne dopełniając w ten sposób zobowiązania wskazane dla ustawodawcy w pkt 7 i 8 wyroku Trybunału Konstytucyjnego.
 
[16] II SA/Rz 1029/14 - Wyrok WSA w RZESZOWIE z 22. 01. 2015 r.
http://orzeczenia.nsa.gov.pl/doc/E4288EA1ED 

 
[17] II SA/Rz 1507/14 - Wyrok WSA w RZESZOWIE z 21. 01. 2015. r. - prawomocne
http://orzeczenia.nsa.gov.pl/doc/338C817028 

[18] II SA/Rz 1506/14 - Wyrok WSA w RZESZOWIE z 17. 12. 2014 r. - prawomocne

http://orzeczenia.nsa.gov.pl/doc/A77D0E6569

 
[19] II SA/Rz 1515/14 - Wyrok WSA w RZESZOWIE z 10. 03. 2015 r
http://orzeczenia.nsa.gov.pl/doc/F7FAF13FC6 

 Z mocy art. 190 ust. 1 Konstytucji RP, orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego mają moc powszechnie obowiązującą i są ostateczne. Wchodzą one w życie z dniem ogłoszenia, o ile Trybunał nie określi innego terminu utraty mocy obowiązującej aktu normatywnego. Zgodnie z art. 190 ust. 4 Konstytucji RP, orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego o niezgodności z Konstytucją, umową międzynarodową lub z ustawą aktu normatywnego, na podstawie którego zostało wydane prawomocne orzeczenie sądowe, ostateczna decyzja administracyjna lub rozstrzygnięcie w innych sprawach, stanowi podstawę do wznowienia postępowania, uchylenia decyzji lub innego rozstrzygnięcia na zasadach i w trybie określonych w przepisach właściwych dla danego postępowania. I tak, art. 145a § 1 K.p.a. stanowi, że gdy Trybunał Konstytucyjny orzekł o niezgodności aktu normatywnego z Konstytucją, umową międzynarodową lub z ustawą, na podstawie którego została wydana decyzja można żądać wznowienia postępowania. Z kolei, w myśl art. 145 § 1 pkt 1 lit. b P.p.s.a., naruszenie prawa dające podstawę do wznowienia postępowania administracyjnego obliguje sąd do uchylenia objętego skargą aktu.
 
 Skoro więc Trybunał Konstytucyjny orzekł o niezgodności art. 17 ust. 1b u.ś.r. z Konstytucją RP we wskazanym w orzeczeniu z dnia 21 października 2014 r. zakresie, zaś przepis ten stanowił materialnoprawną podstawę wydania kwestionowanych w niniejszej sprawie decyzji administracyjnych, to należało wyeliminować z obrotu prawnego te rozstrzygnięcia wobec zaistnienia, określonej w art. 145a § 1 K.p.a., przesłanki wznowienia postępowania administracyjnego.
 
 Należy w tym miejscu podkreślić, że z mocy art. 133 § 1 P.p.s.a. Sąd wydaje wyrok po zamknięciu rozprawy na podstawie akt sprawy obrazujących stan faktyczny oraz stan prawny tej sprawy z momentu wydania zaskarżonego rozstrzygnięcia. Jest to tzw. reguła tempus regit actum. Kontrola legalności określonego aktu administracyjnego odbywa się więc przy uwzględnieniu przepisów prawnych obowiązujących w dniu jego podjęcia. Odstępstwem od niej jest sytuacja, gdy zapadnie orzeczenie o niekonstytucyjności unormowań prawnych, które stanowiły podstawę wydanych przez organy administracji rozstrzygnięć. Wówczas to pomimo tego, że w dacie tej tj. w momencie rozstrzygania sprawy przez organy brak było jeszcze orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego, to sąd przy ocenie zgodności z prawem skarżonego aktu nie może pominąć takiego orzeczenia jako elementu kształtującego poddany tej ocenie stan prawny. Z dniem ogłoszenia orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego kwestionującego zgodność z Konstytucją RP określonych uregulowań prawnych, następuje bowiem obalenie domniemania ich konstytucyjności, co oznacza, że nawet w razie odroczenia mocy obowiązującej badanego aktu normatywnego, sądy nie powinny stosować podważonych regulacji, które już od chwili rozpoczęcia ich obowiązywania były niezgodne z prawem. Stanowisko powyższe nie budzi wątpliwości w orzecznictwie sądowym, w którym podkreśla się, że przepis uznany przez Trybunał Konstytucyjny za niezgodny z ustawą zasadniczą ma taki charakter od momentu jego wejścia w życie, a fakt ten musi być brany pod uwagę przy kontroli aktu administracyjnego. Orzeczenie Trybunału w zakresie obowiązywania prawa wywiera zatem skutki na przyszłość, ale w zakresie stosowania odnosi skutek retroaktywny, wpływając na ocenę prawną stanów faktycznych powstałych w okresie poprzedzającym wejście w życie orzeczenia Trybunału [wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego (NSA) z 7.06.2013 r. I OSK 1178/12, wyrok NSA z 2.04.2014 r. I OSK 2296/12, publ.: www.nsa.gov.pl].
 
 Orzeczenie zatem przez Trybunał Konstytucyjny o niezgodności z ustawą zasadniczą art. 17 ust. 1b u.ś.r. w określonym w nim zakresie w sytuacji, gdy w oparciu o przepis ten zapadły w sprawie decyzje administracyjne skutkuje koniecznością wyeliminowania tych rozstrzygnięć administracyjnych z obrotu prawnego. Zachodzi bowiem – jak to już wyżej wskazano - przesłanka wznowienia postępowania, o której mowa w art. 145a § 1 K.p.a., co stanowi z kolei podstawę uchylenia określoną w art. 145 § 1 pkt 1 lit. b P.p.s.a.
 
[20] II SA/Ol 1021/14 - Wyrok WSA w OLSZTYNIE z 04.11.2014 r. - prawomocny
http://orzeczenia.nsa.gov.pl/doc/07A8F7630D 

 „Rozpoznając skargę w niniejszej sprawie, Sąd musiał uwzględnić powołane orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego. Zgodnie bowiem z art. 145 § 1 pkt 1 lit. "b" p.p.s.a. Sąd uwzględniając skargę na decyzję lub postanowienie uchyla decyzję lub postanowienie w całości albo w części, jeżeli stwierdzi naruszenie prawa dające podstawę do wznowienia postępowania administracyjnego. Tym samym w niniejszej sprawie zaistniała podstawa do uchylenia zaskarżonej decyzji, ponieważ wyżej wskazanym wyrokiem Trybunał Konstytucyjny orzekł o niezgodności przepisu ustawy o świadczeniach rodzinnych, który stanowił podstawę orzekania w niniejszej sprawie. Sąd administracyjny jest obowiązany uchylić akt wydany, na podstawie przepisu, co do którego Trybunał orzekł o niezgodności z ustawą zasadniczą, jeśli stwierdzi wystąpienie którejkolwiek z przesłanek wznowienia postępowania administracyjnego. Taka przesłanka w rozpoznawanej sprawie wystąpiła.
 
 Nie przesądzając zatem o wyniku postępowania, na podstawie art. 145 § 1 pkt 1 lit. "b" p.p.s.a., orzeczono jak w sentencji wyroku.”